In de vorige zes leestips besprak ik boeken die ik inspirerend vond voor mijn werk, ook al waren het geen schrijfboeken. Vandaag een wél-schrijfboek, zij het niet over zakelijk maar over creatief schrijven: Schrijven, kun je dat leren? van Kristien Hemmerechts.

Ik vond het een erg leuk boek, maar wel een beetje vreemd. Hemmerechts beantwoordt de vraag uit de titel namelijk niet zo heel duidelijk (sommige mensen wel, maar niet iedereen?), het is ook niet echt een leer- of handboek (wat tot nu toe de enige reviewer bij Bol hevig teleurstelde) en er zit nauwelijks een duidelijke structuur in.

Het boek bestaat uit overdenkingen, observaties, citaten, anekdotes uit Hemmerechts’ ervaring als docent creatief schrijven in het Vlaamse hoger onderwijs. Dat gaat associatief en min-of-meer chronologisch (vermoed ik). Het boek geeft een indruk van haar praktijk en dus ook van wat er in haar cursussen aan de orde komt, zonder dat je dat echt als lesplan zou kunnen overnemen of iets dergelijks, of er zelf mee aan de slag zou kunnen. Schrijftips zijn er wel uit te filteren, maar dat filterwerk moet je zelf doen.

Ik heb het dan ook niet zozeer als schrijfadviesboek gelezen, maar als feest van herkenning voor wat betreft schrijfonderwijs geven. Bovendien las ik de stukjes tekstanalyse en de tips die ik tegenkwam met veel instemming, en ik dacht ‘ik zou best wel eens een workshop bij haar willen doen’. Ze lijkt me een leuke en goede docent, betrokken bij haar studenten en met een mooie visie op het vak.

Ik pik er een ‘top drie’ uit van zinnen of passages die me bijzonder aanspraken

1. Iets wat ik ‘mijn’ zakelijke schrijvers ook altijd graag wil bijbrengen (p. 68):

Het is iets wat je als schrijver te weinig beseft: dat de lezer de tekst niet leest met de aandacht waarmee jij hem geschreven hebt.

2. Sterk gevoel van herkenning (en ook wel troostrijk), p. 100:

Het is ontzettend moeilijk om mensen ervan te overtuigen dat een zin niet goed geformuleerd is, want in hun ogen is hij dat wel, anders hadden ze hem niet neergeschreven.

Uh, ja – ik heb bijvoorbeeld wel eens discussies die hakketakkerig dreigen te worden omdat de schrijver niet wil aannemen dat ik niet begrijp wat er staat. De oplossing is om ook anderen feedback te laten geven, iets wat ook Hemmerechts doet. Al gaat het er ook bij haar over dat die vaak lezen op inhoud en misschien spelfouten, maar niet op formuleringen (of structuur, voeg ik eraan toe).

3. Heel mooi geformuleerd, iets wat ook mijn overtuiging is over de relatie tussen schrijven en denken, op p. 142. Daar gaat het over een dagboek-schrijfoefening waarin de studenten zich  nogal op de vlakte hebben gehouden omdat ze hun gedachten liever voor zichzelf houden:

Ik denk niet dat we ergens een zak hebben zitten met intressante gedachten die we te voorschijn zouden kunnen toveren als we dat wilden. Gedachten ontstaan in de formulering.

Dat is overigens ook wat schrijven soms weerbarstig en tijdrovend maakt: je bent nog aan het denken. Het is niet al bestaande inhoud ‘opschrijven’, maar inhoud uitdenken – maken dus!

Soms zijn er van die boeken waar ik niet omheen kan. Die móet ik wel lezen. Kopen zelfs. Zo’n boek is Peak Performance, en het maakte mijn verwachtingen waar.

Het boek was een ‘must’ voor mij omdat het twee bekende en belangrijke domeinen in mijn leven samenbrengt. Steve Magness is hardlooptrainer en zijn boek The science of running vind ik het beste boek over hardlooptraining – maar wel een taaie pil. Brad Stulberg is oud-McKinsey-consultant en tegenwoordig schrijver.

Als klap op de vuurpijl werd vroege intekenaars een extra stuk van Stulberg beloofd over ‘peak performance’ in het schrijven. Ik watertandde! Nou moet dat extra stuk nog komen, dus daar kom ik later nog op terug. Nu over het boek.

De samenvoeging van inzichten, kennis, onderzoeksresultaten en voorbeelden uit de twee verschillende sport en bedrijfsleven/organisaties is interessant en zeldzaam. Kern van wat je moet doen om tot topprestaties te komen is het hanteren van de formule ‘stress + rust = groei’. In de sport is het belang van herstel na een trainingsprikkel weliswaar algemeen bekend, maar het blijkt in de praktijk vaak met de voeten getreden te worden, met de nadruk op afzien en hard werken. In de top van het bedrijfsleven is doorbuffelen helemaal de norm en wordt rust gezien als een vervelende hindernis onderweg naar de top (zo van: jammer dat je af en toe moet slapen). Ook al weten ook daar best veel mensen beter.

Stulberg en Magness bespreken allerlei vormen van rust: door de dag heen, ’s avonds na je werk, slaap, weekends, vakanties. Het gaat over het belang ervan, en over hoe je ze goed invult. Daarbij voegen ze om tot die topprestatie te komen nog twee andere elementen: ‘priming’ (voorwaarden scheppen in je dagelijks leven die topprestaties mogelijk maken) en ‘purpose’: gericht bezig zijn, liefst met een ego-overstijgend belang.

Het boek is toegankelijk geschreven, met veel nadruk op de dingen die je in het dagelijks leven kunt toepassen. Veel voorbeelden ook. Het frappantste daarvan vond ik in het hoofdstuk over priming, waar het gaat over het elimineren van onbelangrijke keuzes en beslissingen uit je leven: zonde van de energie. Als voorbeelden geven de auteurs daar enkele groten der aarde (Marc Zuckerberg en Steve Jobs; Barrack Obama) die altijd hetzelfde aantrekken. Nooit kledingkeuzes hoeven te maken, zodat je meer energie overhoudt voor belangrijkere beslissingen – zet op z’n minst aan tot denken….

Het boek is heel Amerikaans in die zin dat het duidelijk heilig gelooft in de maakbaarheid van succes en van piekprestaties. Het gaat nergens over het belang van aanleg en geluk in het bereiken van de top. Bovendien gaat het wel erg ver in wat er dan allemaal ten dienste zou moeten staan van je topprestatie. Van het gedeelte dat gaat over je sociale contacten werd ik een beetje naar, want over liefde, trouw en vriendschap gaat het daar niet. Ook de mensen om je heen moeten bijdragen aan jouw prestatie. Tsja.

Bovendien geloof ik ook niet zo in alles richten op je prestatie als manier om burnout te voorkomen. Een goede balans tussen stress en rust is daarvoor een noodzakelijke maar nog geen voldoende voorwaarde. Als rust ook gaat ‘moeten’, en als alles in je leven doelgericht moet zijn, dan dreigt volgens mij juist een burnout-bevorderende houdgreep.

Door het geloof in maakbaarheid lijken de auteurs te suggereren dat als je hun recept maar volgt, je wel tot de (inter-)nationale top gaat behoren, net als zijzelf en de mensen met wie ze werken. Niet dat ze dat zeggen of beloven, maar ze ontkrachten het ook nergens. Hun model voor de peak performance is een procesmodel, geen resultaatmodel: het gaat om groei. Dat speekt me aan, maar je piek is dan dus relatief (naar je eigen kunnen) en niet absoluut (bijvoorbeeld: winnen of een record vestigen). Over het verschil tussen proces en resultaat en tussen absolute en relatieve pieken gaat het niet, en dat is een manco, vind ik.

Het boek gaat dus niet over de eventuele schaduwzijden van de weg naar de top. Niet over de ethiek van alles ondergeschikt maken aan jouw succes. Niet bijvoorbeeld over wat ik wel eens heb gehoord over zowel McKinsey als over promovendi: dat er ná de topprestatie (eenmaal weg bij McKinsey respectievelijk gepromoveerd) een heleboel huwelijken strandden. Of over het aantal topsporters dat voor de rest van hun leven schade overhoudt aan de carrière (over de schaduwzijde van topsport gaat het net in het huidige nummer van Sportgericht). Om maar wat te noemen.

Al zullen de auteurs daar wellicht allemaal over zeggen dat die het juist net niet goed gedaan hebben. En misschien is het voor ultieme prestaties inderdaad nodig om de schaduwzijden te negeren of de negatieve consequenties te accepteren. Je moet sowieso niet te veel twijfelen en relativeren natuurlijk, dat kost ook alleen maar energie. Maar zit het leven zo in elkaar?

Het boek is dus een inspirerend doe-boek, maar geen panklaar recept. Het roept bovendien vragen op, en ik hoop dan ook dat deze kruisbestuiving tussen sport en bedrijfsleven een vervolg krijgt. Eén zo’n vraag is of productieve rust voor de geest (in schrijfprocessen bekend als ‘incuberen‘) wel over één kan geschoren kan worden met slapen en fysiek herstel.

Ik heb het nu een dag of tien uit en in die tijd al twee mensen aangeraden rust te nemen toen ik ze hoorde praten over vast zitten met schrijven en met vermoeidheid. Het is er tenslotte ook de tijd van het jaar voor!  

PS Ik schreef dit stuk vorige week al, en dankzij een stukje van Ykje Vriesinga in de NRC van afgelopen woensdag heb ik sindsdien geleerd dat er een vergelijkbaar boek is: Altijd Scherp van Jim Loehr en Tony Schwarz. Dat zet ik op mijn verlanglijst.

Het derde ‘andere boek’ (zie deel 1 en deel 2) sluit aan bij iets wat ik regelmatig zeg tegen zakelijke schrijvers: dat het helpt om goed te schrijven als je regelmatig goede teksten leest, bij voorkeur literaire. Om een goed gevoel te ontwikkelen voor mooie schrijftaal, als tegengif tegen de droge rapportentaal en het zakelijke jargon.

Ik doe zelf ook mijn best en vandaar dat ik geïnteresseerd was toen ik op Neerlandistiek.nl een lovende recensie las van het nieuwste boek van Kluun, DJ. Ik denk dat ik vooral over de streep getrokken werd door de zin die erin geciteerd werd:

Thor keek erbij alsof hij op het punt stond een dorp te veroveren, de mannen de schedel in te slaan, de vrouwen te verkrachten en alle soep op te eten.

Ik schoot in de lach, en dat ‘stilistisch valt er veel te genieten’ geloofde ik prompt.

En ja, ik weet van Kluuns reputatie: licht amusement, platte kassakrakers. Maar ik vond Komt een vrouw bij de dokter goed geschreven en aangrijpend en ook Haantjes heb ik met plezier gelezen, overigens ook wel omdat ik het milieu waarin het speelt herken: de snelle Amsterdamse communicatiewereld.

Dat laatste is bij DJ niet het geval: ik heb niks met DJ’s en dance-festivals. Maar verder kan ik alleen maar onderschrijven wat vakgenoot Jos Joosten ook al schrijft: het is een bijzonder spel met zijn eigen reputatie, compositorisch zit het boek origineel in elkaar, als een soort Droste-doosje (het boek gaat over het boek), zonder gekunsteld te zijn. Je weet als lezer niet wat waar is en wat niet (literair is het een onbetrouwbare verteller maar ook weet je niet wat er ‘echt’ autobiografisch aan is). Je zit af en toe met kromme tenen omdat de hoofdpersoon er een potje van maakt. Ik heb het ademloos uitgelezen.

Het boek is ook nog eens hartstikke eigentijds voor wat betreft de rol van de nieuwe media en van de hypercommerciëlisering, die het op de hak neemt. En er zijn meer grappige en rake zinnen zoals die van hierboven.  

Kortom: ‘goede boeken’ lezen, dat hoeft echt geen klassieke literatuur te zijn. Kluun is ook helemaal prima!

Op dit weblog bespreek ik regelmatig boeken die met schrijven te maken hebben. Ik ga nu enkele posts wijden aan boeken die daar niet direct over gaan, maar die ik wel inspirerend vond – om heel verschillende redenen; het zijn heel verschillende boeken. Ik weet nog niet precies hoe veel het er worden – ik had er eerst drie in gedachten en toen dacht ik aan een ‘drieluik’, maar terwijl ik de blogposts daarover voorbereide, kwamen er alweer drie boeken bij. Het is zomer-rustig met mijn werk op het ogenblik, dan heb ik veel tijd om te lezen, dus wie weet komt er nog meer bij. Dus: gewoon een boel ‘andere’ boeken, ter zomer-inspiratie!

Vandaag het eerste: Uurtje Factuurtje van Alex van der Hulst.

De ondertitel is:

Over hardwerkende freelancers, creatieve ZZP’ers, hippe zelfstandigen en carrière maken zonder baas.

Dus dat gaat over mij, zal ik maar zeggen, en ik vond het dan ook een feest van herkenning. Eindelijk eens geen zeur- en klaagverhalen over schijnzelfstandigheid, onderverzekerd zijn, belastingprofiteurs en noem maar op – de verhalen die de laatste jaren in de media vaak terugkomen.

Maar wel over de lamlendigheid, de disciplineproblemen, de onzekerheid veroorzakende omzet-ups en -downs, de jaloezie op het (schijnbaar?) grote en makkelijke succes van anderen, het onbegrip van mensen in loondienst én van niet-werkenden voor je situatie.

Nouja, zeur- en klaagverhalen zijn het dus eigenlijk juist niet, want het zijn eerder hilarische schetsen (portretjes, columns, ervaringsverhalen, interviews) met een boel compassie en groot enthousiasme voor het zelfstandigenbestaan. En dat herken ik dus precies: nee, het is niet allemaal rozengeur en maneschijn. Maar ik zou niet meer in loondienst kunnen of willen werken.

Eén klein stukje heb ik ondertussen al een paar keer verder verteld, want dat vond ik echt super grappig. Het staat in een hoofdstuk over waarom je als zelfstandige een kat moet hebben (p. 18) en het vergelijkt werkenden met dieren:

Een hamster is als de collega die het tot zijn 65e in het bedrijf wil uitzingen: hij eet, poept en slaapt, en loopt nergens heen in zijn looprad. Konijnen zijn als ambtenaren: niemand weet waar ze voor dienen en als je even niet oplet zijn ze met tien keer zoveel. Vissen zijn die jongens in een start-up: leuke kleurtjes, een mond die de hele dag open- en dichtgaat – en uiteindelijk mag iemand anders de boel weer schoonmaken.