Maandelijks archief: juni 2018

Boodschap aan het verkeerde adres

Louise Cornelis Geplaatst op door  

In het huidige nummer van Tekstblad staat een interview met Kees Maat dat in mijn beroepsgroep stof doet opwaaien. De kern ervan staat meteen al op de voorpagina: Maat, ooit de oprichter van de gerenommeerde afdeling Schriftelijke Bedrijfscommunicatie van Vergouwen Overduin, roept op: ‘Schrijftrainer, investeer in jezelf’. Hij vindt dat schrijftrainers dat onvoldoende doen. De kernpunten uit zijn betoog daarover:

  1. Schrijftrainers (en tekstschrijvers) hebben volgens Maat te weinig tijd en geld om zich te ontwikkelen, door de druk van deadlines en lage tarieven
  2. Maat zag geen schrijftrainers bij het VIOT-congres, terwijl daar wel heel nuttige en voor de praktijk bruikbare presentaties gegeven werden over goed en relevant onderzoek.
  3. Maat ziet in trainen veel adviezen waaruit blijkt dat degene die ze geeft de boot heeft gemist van wetenschappelijke inzichten. Hij geeft daarbij als voorbeeld het advies om de lijdende vorm zo veel mogelijk te vermijden.

Ik herken hiervan twee punten niet en eentje heel goed.

Voor degenen die mijn achtergrond kennen zal het geen verbazing zijn dat ik bij punt 3 alleen maar zéér instemmend kan reageren, zeker door het voorbeeld dat Maat geeft. Ik kijk in het werk van collega’s (boeken, sites/blogs en trainingen) altijd naar de manier waarop de lijdende vorm behandeld wordt, en als daar simpelweg staat ‘niet doen, actief maken’ is dat voor mij een signaal om meteen achterdochtig te worden over de vakkennis en het inzicht, écht inzicht, in schrijven en teksten van die vakgenoot. 

Ik kan er nog iets anders tegenover zetten waarbij ik het werk van Maat gebruik. Die stond ooit aan de wieg van de succesvolle methode Leren Communiceren. De eerste editie daarvan is uit 1980 en toen introduceerde het boek de ‘vaste structuren’. Ik kijk nu ook altijd of een methode die vaste structuren gebruikt of meer of iets anders zegt over structuur. Nog steeds alleen maar  Leren Communiceren (1980)? Kom op, zeg, bij een dokter die al 38 jaar hetzelfde aanraadt zou ik ook niet aankloppen.

Dus ja, ik herken zeker dat er heel veel onprofessionele teksttrainers en -adviseurs rondlopen. Ik heb zelfs ook wel eens een vrij hoog iemand in de schrijftrainingswereld zich erop horen voorstaan dat het bijhouden van zijn vak (lezen van Tekstblad, Onze Taal) niet nodig was…

Ik vind dus ook niet, wat Maat wel zegt, dat het vak van schrijftrainer in de geprofessionaliseerde fase zit. Ook al niet om nog iets anders: de zeer geringe transfer van training naar praktijk, maar dat terzijde. Je hoeft sowieso aan geen enkele norm te voldoen om jezelf schrijftrainer te noemen, en er is geen enkele eis van bijvoorbeeld evidence-based werken. Je kunt van alles roepen, en juist dat verkoopt, lijkt het soms wel. 

Maar dan de andere twee punten. Ik was dit keer ook niet op het VIOT-congres, ik zat in Nieuw-Zeeland. Sinds 1993 ben ik echter wel elke drie jaar geweest. Ik vind het altijd wel aardig en goed voor de contacten, maar inhoudelijk nuttig? Mwah. Kijk bijvoorbeeld naar wat ik er hier over schreef toen ik bij het vorige congres was geweest. Dat waren leuke inzichtjes, maar de investering van het vrij hoge inschrijfgeld, de reis naar Leuven, de overnachting én de dagen niet betaald kunnen werken was hoog. Je moet dat vooral ook leuk vinden.

Want in mijn ogen gebeurt er juist helemaal niet zo veel relevant onderzoek. Althans niet voor mijn soort werk. Ik lees het wetenschappelijke tijdschrift en ik houd nog wat andere dingetjes bij, maar dat levert heel weinig op voor mijn dagelijkse praktijk.

Om een voorbeeld te geven: er zit op dit moment veel onderzoekstijd en -aandacht in een groot project over begrijpelijke taal. Voor het soort teksten en schrijvers waar ik mee werk is begrijpelijkheid echter van ondergeschikt belang. Natuurlijk speelt het een rol: een adviesrapport of beslisdocument moet begrijpelijk zijn. Maar het is nog lang niet genoeg om je klant of de bestuurder te krijgen waar je hem hebben wilt. Ik weet van geen recent onderzoek naar de relatie tussen tekst en beslissing, iets waar ik graag meer over zou weten. Om maar iets te noemen – ik heb nog veel meer door de wetenschap onbeantwoorde grote vragen.

Volgens mij is het probleem op het gebied van professionalisering veel meer dat er juist zo weinig relevants is. Ik heb al jaren  moeite met het vinden van geschikte, interessante bijscholing op mijn vakgebied. Wel ernaast, in gebieden als coaching, didactiek, creativiteit en organisatieontwikkeling en -verandering. Ook puur praktisch: mijn eigen schrijfvaardigheid op peil houden en uitbreiden.

Maar vakinhoudelijk? Ik zou het net weten. Ik ben er wel mee bezig, praat er wel over met collega’s, altijd geïnteresseerd of zij nog iets nuttigs en/of leuks hebben gedaan op cursus- of opleidingsgebied, of iets interessants hebben gelezen. Het leeft wel degelijk. 

Het eerste punt herken ik al helemaal niet. Ten opzichte van tekstschrijven is schrijftraining goed betaald. Ik verdien een mooi inkomen met daarnaast veel tijd voor niet-declarabele zaken. Ik heb het idee dat dat als zelfstandige juist makkelijker is  dan in loondienst, want ik bepaal zelf hoe veel tijd en geld ik daarin wil investeren – voor mij geen dwingend percentage declarabele uren.

Ik vind mezelf ontwikkelen bovendien belangrijk. Want voor mij is het verdienen van genoeg geld al lang niet meer de grootste uitdaging van het zelfstandigenbestaan. Veel meer is dat: hoe houd ik het leuk en interessant? Natuurlijk, ik kan  niet alles doen. Afgelopen vrijdag was er mogelijk een interessante themadag bij het afscheid van Leo Lentz, maar in mijn agenda stond eerder al een training bij een opdrachtgever. Zo gaan die dingen.

In hun leerbehoefte en ontwikkelbereidheid verschillen mijn vakgenoten. Maar ik voel me door Maat dus wel een beetje op een (grote?) hoop gegooid. En dat is dan ook wat de stof doet opwaaien, want bijvoorbeeld ook tekstschrijvers die actief zijn bij Tekstnet herkennen zich niet (voorbeeld).

Als Maat z’n boodschap als wake-up call heeft bedoeld, was het aan het verkeerde adres. Want juist de mensen die wél ontwikkelen, lezen Tekstblad. 

 

Daarnaast: vaag signaalwoord

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Vorige week woonde ik een paar presentaties bij met als doel er feedback op te geven, en dan vooral op de structuur. Het ging me in één van de presentaties opvallen dat er wel heel vaak het woord daarnaast in voorkwam, als meest frequente signaalwoord. Mede daardoor had ik moeite om de structuur te volgen.

Daarnaast is misschien wel het meest lege signaalwoord dat er is: het voegt nauwelijks betekenis toe. In tekst zie je dat letterlijk: de ene zin staat al naast de vorige. 

Wat daarnaast niet doet, is iets over de inhoud en de hiërarchie duidelijk maken. Stel dat iemand punt 1 heeft aangekondigd, daar iets over zegt, en na een zin of wat de volgende zin begint met daarnaast. Is dat dan nog een volgende gedachte binnen punt 1, of zijn we begonnen met punt 2?

Als dat laatste het geval is, is beginnen met ‘Het tweede punt is…’ in beide opzichten duidelijker: het maakt duidelijk dat een punt volgt, en dat dat punt hiërarchisch gezien op hetzelfde niveau staat als het eerste. (En dan is punt zelfs nog vaag ook, beter is het als je preciezer inhoudselementen kunt benoemen, zoals reden, voorbeeld of aanbeveling.) 

Daarnaast gebruiken is wel gemakkelijk natuurlijk: door zijn leegte is het een breed inzetbaar signaalwoord. In het hoofd van de spreker zit vaak toch wel precies hoe het zit. Maar om dat luisteraars duidelijk te maken, moet je explicieter zijn.

Relativering voor Laura en soortgelijke studenten

Louise Cornelis Geplaatst op door  

In de Volkskrant van eergisteren stond een nogal alarmerend bericht over de achteruitgang van het Nederlands bij studenten die Engelstalig hoger onderwijs volgen. De ‘hoofdpersoon’ Laura heeft in haar studie alleen in het Engels geschreven, en nu ze dat weer in het Nederlands moet doen, heeft ze er grote moeite mee. Andere studenten zeggen dat te herkennen. 

De aangehaalde experts relativeren het probleem meteen: het is hooguit een tijdelijke achterstand, geen ernstige schade aan het Nederlands.Mag ik daar nog een paar andere relativeringen aan toevoegen?

    • Welke pas afgestudeerde schrijft wél meteen ‘lange, goedlopende teksten’ als ze in de praktijk gaan werken? Dat is hooguit een toevalstreffer, al is het alleen maar omdat studenten slechts binnen één context leren schrijven: de academische. De meer strategische manier van schrijven die de praktijk van hen vraagt, moeten ze nog onder de knie krijgen. Dat is taal-onafhankelijk: ook op een Engelstalig ministerie zou Laura als het ware opnieuw hebben moeten leren schrijven: een ander genre, context, lezerspubliek. Studenten Nederlands ervaren ook een grote praktijkschok als ze ‘voor het echie’ gaan schrijven. De praktijk stelt heel andere eisen aan schrijven dan de universiteit. En dat blijft zo, bij elke nieuwe omgeving. Aan schrijven ben je misschien wel nooit uitgeleerd. 
    • En nog eentje in dat kader van nooit uitgeleerd zijn: die zinnen die Laura opvallen als ze de krant lees, en waarvan ze denkt: ‘wat een mooie zin, daar zou ik zelf nooit opkomen’ – jawel hoor, gewoon vaak de krant blijven lezen, dan komt dat wel. Kennelijk verwacht Laura dat haar schrijfvaardigheid ‘af’ is nu ze is afgestudeerd, maar dat is niet zo. Ik vind het zelfs juist heel hoopvol dat ze kennelijk ‘bewust onbekwaam’ is: ze ziet dat het beter kan. Dat is een voorwaarde voor leren, voor beter worden. Dus ik verwacht dat haar schrijfvaardigheid zich echt nog wel verder zal ontwikkelen. Vooral veel goede teksten lezen, zou ik haar aanraden. Ik hoop ook dat ze dan krachtigere, preciezere alternatieven vindt voor as regards, with respect to, concerning én met betrekking tot (hint: voor, over). 
    • Wat is er mis met een woord als scope in een Nederlandse tekst? Ik zie dat geregeld, en volgens mij weten de beoogde lezers echt wel wat daarmee bedoeld wordt. Ik laat het ook rustig staan in een tekst die ik redigeer. Ik heb gister nog bij Nederlandstalige presentaties gezeten in een tweetalige organisatie waar het woord assumpties vaak in voorkwam, ik zou dat zelf nooit zeggen en mogelijk wél redigeren (aannames), maar fout, ach… Ik begrijp het prima. Niet te puristisch worden, hoor, vind ik. 

Begrijp me goed: ik houd hier geen pleidooi voor Engelstalig hoger onderwijs. Het punt dat Marc van Oostendorp in het artikel maakt, over dat het zonde is om studenten een achterstand te bezorgen in de taal waarmee ze naar alle waarschijnlijkheid gaan werken, vind ik wel degelijk relevant. 

“Maak hier een mooie piramide van”

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik zag daarnet op Twitter iets voorbijkomen waarvan ik dacht: dat is meteen te gebruiken als oefening in een training over het piramideprincipe. Het was een plaatje in een tweet van @jeukendrup, dé specialist op het gebied van sportvoeding:

Plaatje over anitoxidanten

Het ziet eruit alsof er zes boodschappen op hetzelfde niveau van hiërarchie staan, maar als je dan goed gaat lezen, is zes een conclusie of hoofdboodschap. Daar staat het advies aan sporters.

Als je uitgaat van die hoofdboodschap, en zo’n sporter vraagt vervolgens ‘waarom’, dan zijn de punten 1 t/m 5 het antwoord op die vraag, dus de onderbouwing. Het zou  kunnen zijn dat punt 2 nog ondergeschikt is aan punt 3; het  overlapt daarmee in elk geval ook gedeeltelijk, en er is ook een link tussen punt 2 en 1 en/of 5 – nog tekenen ervan dat het geen ‘nette’ opsomming van zes gelijkwaardige punten is.

Ik weet dat van de overlap en het subniveau trouwens niet zeker, omdat ik vermoed maar niet zeker weet dat ‘dietary antioxidants’ in punt 2 hetzelfde is ‘normal antioxidants from a well-balanced diet’ in punt 1 en/of ‘antioxidant supplementation’ in punt 1 en 5, en dat ‘endogenous antioxidant system’ in punt 2 hetzelfde is als ‘antioxidant enzymes in our bodies’ die toenemen door trainen in punt 3. Dat is een ander maar ook veelvoorkomend schrijfprobleem: gebruik van verschillende woorden voor dezelfde termen. Wordt al gauw voor een leek/buitenstaander te ingewikkeld! Woordherhaling is misschien wel saai, maar liever saai en duidelijk dan levendiger maar verwarrend. 

Trouwens, met punt 6 tot hoofdboodschap verklaren zijn we er eigenlijk nog niet. Want dat punt bevat op zich al drie boodschappen. Daardoor is het ook nog lastig om uit te puzzelen wat precies de relatie is tussen dat punt en de onderbouwende argumenten. Mij lijkt ‘Gebruik geen supplementen’ uiteindelijk de opper-hoofdboodschap, al hangt het er mogelijk ook wel vanaf tegen wie je het precies hebt, dus wat de vraag precies is geweest. Daarin verschilt adviseren echter van twitteren!

In elk geval: leuke oefening voor in een training. Een paar jaar geleden haalde ik ook een sportvoedingskundig voorbeeld uit Twitter en dat gebruik ik inderdaad nog steeds af en toe. Dank, voedingskundigen, overigens voor meer dan alleen bruikbaar trainingsmateriaal! 

Over-explicietheid

Louise Cornelis Geplaatst op door  

In de adviesrapporten die ik redigeer, valt me soms een verschijnsel op waarvan ik dan denk: het lijkt wel alsof de schrijver wat al te expliciet wil zijn. Omwille van de vertrouwelijkheid kan ik geen voorbeeld citeren, maar je kunt het vergelijken met zoiets:

Jan had er wel zin in die dag. Jan was al voor de wekker wakker. Jan zag dat de zon scheen. Jan sprong onder de douche en Jan trok zijn kleren aan. Daarna maakte Jan een lekker ontbijtje klaar. (enzovoort)

Dat is raar. Jan is de hoofdpersoon van het verhaal en je kunt probleemloos al die zinnen lang verwijzen met hij of wat samentrekken:

Jan had er wel zin in die dag. Hij was al voor de wekker wakker en zag dat de zon scheen. Hij sprong onder de douche en trok zijn kleren aan. Daarna maakte hij een lekker ontbijtje klaar. 

Nou gaat het in die rapporten niet om ene Jan, maar bijvoorbeeld om een organisatie of afdeling. Ik kan me voorstellen dat het voor schrijvers vaak wat onwennig is om daarnaar terug te verwijzen met hij of zij of met het. Soms klinkt dat bijna te persoonlijk, soms misschien juist eerder bijna vaag – welke het? 

Toch is het, als je het goed doet, juist níet vaag. Want door steeds opnieuw de hoofdpersoon opnieuw te noemen, lijkt het soms alsof het om iemand anders gaat. Zo werkt ons taalgevoel: naar een bekende verwijs je, dus iemand expliciet noemen gaat over iets nieuws. Dat kan dus juist verwarrend zijn.

Expliciet zijn is goed, en inderdaad kan een schrijver van mij als feedback krijgen ‘vage verwijzing’. Maar over-explicietheid is ook niet goed. Het gaat om het treffen van de goeie balans.