Wat mij betreft zijn er voor stijl geen absolute moetens en mag-niets. Die vermaledijde lijdende vorm bijvoorbeeld – ik weet, wellicht als geen ander, dat die ook vaak functioneel is. Het gaat erom dat je goede keuzes maakt.

Laatst had ik nog z’n voorbeeld bij de hand. De officiële lezer van een adviesrapport is niet altijd degene die de adviezen uit moet voeren. Een adviseur schrijft bijvoorbeeld voor het MT of voor een bewindspersoon, de uitvoerders zitten lager in de hiërarchie of zijn de ambtenaren. Een gebiedende wijs gebruiken voor de adviezen is dan eigenlijk een beetje gek: je spreekt de lezer aan alsof die het moet doen. 

Voor die gebiedende wijzen zijn alternatieven. In een rapport stond bijvoorbeeld geadviseerd: ‘Werk de eisen uit’, ‘Onderzoek de alternatieve mogelijkheden’ en ‘Optimaliseer het systeem’. Daar kun je iets van maken als ‘

We adviseren u de volgende activiteiten te laten ondernemen: het uitwerken van de eisen, het onderzoeken van de alternatieve mogelijkheden en het optimaliseren met het systeem.

Dan zijn de gebiedende wijzen vervangen door naamwoorden (naamwoordstijl, ook vaak verguisd maar ook vaak functioneel). 

Ik besprak dit alternatief laatst met een groepje adviseurs en die merkten – terecht – op dat je zo wel twee dingen ten nadele verandert:

• De formulering met de naamwoorden is minder krachtig dan die met de gebiedende wijzen
• De zinnen met de naamwoordstijl zijn lastiger te begrijpen.

Klopt allebei. Wat je kwijtraakt door het veranderen van het werkwoord in een naamwoord is het werkwoord als ‘spelverdeler’ in de zin. Aan de hand van het werkwoord weet je wat wiens rol is in de zin: het onderwerp van het werkwoord is de handelende persoon, het lijdend voorwerp is het object van de handeling, eventueel is het meewerkend voorwerp de ‘ontvanger’ van de handelig, en de rest is ‘perifeerder’. Dat bepaalt het werkwoord en dat is fijn: krachtig en begrijpelijk.

Wat mij betreft is het dus een keuze: wil je krachtig en eenvoudig schrijven, kies dan voor gebiedende wijzen. Wil je de lezer alleen aanspreken op wat hij/zij echt moet doen, gebruik dan naamwoorden.

Wat je ook doet: formuleer weloverwogen.