Op nos.nl stond verscheen gister een interessant bericht over het verdwijnen van de solidariteit nu de grootste ‘coronapaniek’ afneemt en we mogelijk richting eerste, voorzichtige afbouw van de maatregelen gaan. Er staat echter een plaatje in waarvan mijn vak-handen gingen jeuken – met precies dit soort materiaal werk ik in de praktijk. Het vertoont kenmerken van de communicatie door experts – het is te zien dat de maker een heleboel in z’n hoofd heeft wat niet zichtbaar is geworden, en waar lezers dus naar moeten raden.

Dat is vooral te zien aan het ontbreken van structuur in de opsomming. Die bevat zeventien punten. Dat is sowieso veel, te veel – een onoverzichtelijke waslijst. De titel Waarom ‘opstart’ complexer is dan ‘lock down’ suggereert dat er zeventien antwoorden volgen op die vraag, en dat klopt deels, maar net niet helemaal. Het derde punt bijvoorbeeld, daar is iets impliciet, anders klinkt het juist als onderbouwing van dat het makkelijker wordt (‘meer beheersbaar’). De markeringen, allemaal hetzelfde, suggereren bovendien een lijstrelatie: alle elementen gelijkwaardig naast elkaar, als 17 losse redenen. Dat is niet zo, sommige horen meer bij elkaar dan andere. Het tweede punt bijvoorbeeld lijkt me een specificering van de ‘vele onzekerheden’ in het eerste punt. Dit is heel typerend: de maker heeft duidelijk een aantal gedachten één voor één opgeschreven, het logische verband daartussen zit in z’n hoofd, maar voor de lezer, die dat niet ziet, is het een puzzeltje.

Oplossing? Die kan ik niet zomaar aandragen, dat vergt vakkennis: de verbanden die ín dat deskundige hoofd zitten, kan ik ook niet raden. Maar ik zou de maker wel kunnen helpen ze expliciet te maken. Daartoe is het piramideprincipe een fraai instrument: er een simpele, kloppende vraag-antwoord-dialoog van maken, en gaandeweg categoriseren en hiërarchie aanbrengen.

Misschien is een aanknopingspunt de tekst in de tweet. Mogelijk staan daar de hoofdpunten of de categorieën: “Veel onzekerheden. Minder saamhorigheid. Verschil in persoonlijke situatie = verschil in risicobereidheid. Er is tijd = discussie, kritiek, twijfel.” Dat zijn vier punten, een stuk overzichtelijker dan de zeventien. En als je van de laatste twee de stukjes achter het =-teken  neemt, kan ik ze nog begrijpen als antwoorden op die waarom-vraag ook. 

De andere plek waar te zien is dat er meer in het hoofd van de maker zit dan dat zichtbaar is geworden, is de visualisering met rood-oranje-groen. Ik snap daar niks van. Ik snap de betekenis van de stoplichtkleuren niet in iets wat een ‘redeneerlijn’ moet zijn, ik weet niet waar de rondddraaiende figuren op slaan, en ik vind het zelfs grappig dat een ‘duidelijke redeneerLIJN’ in drie rondjes draait.

Dan komt er nog bij dat ‘afwegingskader’ een heel vaag woord is – de redeneerlijn resulteert in een afwegingskader? Daar ga ik heel glazig van kijken. Jammer, en ook een beetje een stijlbreuk met de zeventien punten, die ik helderder vind.

Oplossing? Nou, dit beeld weglaten, wat mij betreft – het voegt niets toe. Als je een beeld wilt toevoegen, bepaal dan eerst goed wat dat moet uitdrukken. Daarvoor moet je, denk ik, een knoop doorhakken tussen de twee hoofdgedachten waarop de pagina nu hinkt: is het analyse (‘waarom complexer?’) of advies (‘complexiteit vergt duidelijke redeneerlijn’). Vervolgens zou het beeld ofwel complexiteit ofwel een écht duidelijke lijn moeten uitdrukken. Of allebei, op twee pagina’s. Dat zou ook helpen voor de leesbaarheid. 

En nogmaals: ik doe dit niet om in een grote crisis te zitten zeuren over de vorm. Ik doe dit omdat heldere communicatie essentieel is – cruciaal gaat zijn in die inderdaad zeer complexe opstartfase, waarin beleidsmakers inderdaad zo’n heldere redeneerlijn zullen moeten presenteren om voldoende draagvlak te krijgen. Ik las elders al dat alleen ‘houd vol’ roepen ’t niet gaat worden de komende tijd.

En ik doe dit ook omdat Marco Zannoni zulke interessante dingen zegt dat het zonde is om die in een puzzeltje te verstoppen.

Nog steeds thuis aan het werk vooral? Ik wel – en ik kan een boel  – gewoon of ongewoon – doen voor adviseurs en andere schrijvende professionals:

• Alles wat ik sowieso op afstand deed, kan gewoon: schrijfbegeleiding, redactie, tekst- en presentatieadvies, coaching, feedback geven enzovoort. Dat kan grotendeels per e-mail, met (video-)bellen als aanvulling. Ik ben nu zelfs flexibeler dan anders, want ik ben niet weg om trainingen te geven en niet op vakantie. Neem wel nog steeds even vooraf contact op als je planning nauw komt. Aarzel vooral niet om me te benaderen als je – meer dan anders misschien – een kritische tegenlezer of advies nodig hebt voor je tekst of presentatie. Of als dit juist een tijd is om je schrijfvaardigheid bij te spijkeren.
• Ik ben inmiddels zo ervaren met het geven van videotraining dat collega’s bij me aankloppen voor tips. Schrijftraining op afstand heeft beperkingen, maar ook mogelijkheden die ‘live’ niet heeft, en sommige dingen gaan zodoende zelfs beter dan normaal. Via scherm delen kun je bijvoorbeeld heel precies samen (her-)schrijven. ‘Live’ komt ondertussen mondjesmaat ook weer terug. Neem contact met mij op over de mogelijkheden.
• Ik ben bezig met het ontwikkelen van een e-learning voor het schrijven van lezergerichte adviesrapporten, zowel in het Nederlands als in het Engels. Opdrachtgever daarvan is de Radboud Universiteit, maar ik kan ‘m straks breder inzetten. Het is veel werk, maar dat vordert gestaag en hopelijk kan ik na de zomer iets aanbieden. De e-learning vervangt het algemene deel van mijn basistraining, en daarna kunnen we – al dan niet op afstand – verder met gerichte verdieping. Als je daar interesse in hebt, hoor ik ook graag alvast van je. .
• Natuurlijk kun je sowieso altijd mijn boek en dit blog lezen. blijf bloggen over zaken die voor schrijvende professionals relevant zijn!

(bijgewerkt 30 juni)